Mặt Trái Của NGÀNH CÔNG NGHỆ THÔNG TIN, Đằng Sau ÁNH HÀO QUANG

Ngành công nghệ thông tin (CNTT) từ lâu đã trở thành một trong những lĩnh vực hấp dẫn nhất đối với giới trẻ, đặc biệt tại Việt Nam – nơi nhu cầu nhân lực CNTT tăng trưởng chóng mặt. Hình ảnh những lập trình viên lương cao, làm việc trong văn phòng hiện đại, hay những sinh viên CNTT tốt nghiệp dễ dàng tìm được việc làm khiến nhiều người mơ ước bước chân vào con đường này. Tuy nhiên, đằng sau những ánh hào quang ấy, việc học và làm trong ngành CNTT không chỉ toàn màu hồng. Bài viết này sẽ đi sâu vào những mặt trái của hành trình học tập và làm việc trong lĩnh vực này, từ áp lực cá nhân, sự cạnh tranh khốc liệt, đến những ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và cuộc sống.

Những mặt trái khi học và làm trong ngành công nghệ thông tin

Đằng sau ánh hào quang của ngành công nghệ thông tin về mức lương, cơ hội thăng tiến là những mặt trái, góc khuất mà ít ai nói với bạn

Áp lực học tập: cuộc chạy đua không hồi kết

Khi bắt đầu học CNTT, nhiều người thường bị choáng ngợp bởi khối lượng kiến thức khổng lồ và tốc độ thay đổi không ngừng của công nghệ. Mình còn nhớ hồi mới vào đại học ngành Khoa học Máy tính, tuần đầu tiên đã phải đối mặt với hàng loạt khái niệm như thuật toán, cấu trúc dữ liệu, lập trình hướng đối tượng – những thứ mà trước đó mình chỉ nghe qua mơ hồ. Chưa kể, giáo trình thường yêu cầu sinh viên phải tự học rất nhiều ngoài giờ lên lớp, vì chỉ dựa vào bài giảng thì không bao giờ đủ để nắm bắt hết.

Một mặt trái rõ ràng là CNTT không dành cho người thiếu kiên nhẫn. Công nghệ thay đổi từng ngày – hôm nay bạn học JavaScript, ngày mai framework mới đã ra đời; hôm nay bạn hiểu về cơ sở dữ liệu SQL, ngày mai đã phải tìm hiểu NoSQL hay blockchain. Để theo kịp, sinh viên thường phải dành hàng giờ trước màn hình máy tính, tự mày mò code, đọc tài liệu tiếng Anh (vì phần lớn tài liệu tốt đều không có bản dịch tiếng Việt). Mình từng có giai đoạn thức đến 3-4 giờ sáng chỉ để hoàn thành một bài tập lập trình, mắt cay xè, đầu óc quay cuồng, nhưng sáng hôm sau vẫn phải dậy đi học.

Áp lực còn đến từ sự cạnh tranh giữa các bạn cùng khóa. Ai cũng muốn có điểm cao, muốn làm dự án ấn tượng để thêm vào CV, vì thế không khí học tập đôi khi trở nên căng thẳng thay vì hợp tác. Một khảo sát từ Đại học Bách Khoa TP.HCM từng chỉ ra rằng hơn 70% sinh viên CNTT cảm thấy căng thẳng thường xuyên trong quá trình học, và không ít người rơi vào trạng thái chán nản vì không theo kịp chương trình.

Sức khỏe thể chất và tinh thần: cái giá của đam mê

Học CNTT không chỉ là thử thách về trí tuệ, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Ngồi hàng giờ trước máy tính dẫn đến các vấn đề phổ biến như đau lưng, mỏi cổ, hội chứng ống cổ tay, và đặc biệt là mắt mờ dần. Mình từng gặp một anh bạn học cùng lớp, chỉ sau 2 năm đại học đã phải đeo kính cận 3 độ dù trước đó mắt hoàn toàn bình thường. Chưa kể, việc ít vận động và ăn uống qua loa (thường là mì gói hay đồ ăn nhanh) khiến nhiều sinh viên CNTT rơi vào tình trạng thiếu chất, sức đề kháng kém.

Khi bước vào môi trường làm việc, vấn đề này càng trầm trọng hơn. Lập trình viên, kỹ sư phần mềm hay chuyên gia dữ liệu thường phải làm việc với deadline gấp rút, đặc biệt ở các công ty outsource tại Việt Nam. Mình có một người anh làm ở công ty phần mềm, anh kể có những dự án phải chạy nước rút, cả team phải “cày” liên tục 12-14 tiếng/ngày trong nhiều tuần liền. Kết quả là anh bị đau dạ dày, mất ngủ triền miên, và cuối cùng phải nghỉ việc để hồi phục sức khỏe. Theo thống kê từ VietnamWorks, hơn 50% nhân sự CNTT tại Việt Nam từng trải qua ít nhất một lần kiệt sức (burnout) trong sự nghiệp.

Về mặt tinh thần, áp lực từ việc liên tục học hỏi công nghệ mới khiến nhiều người cảm thấy tự ti hoặc lo lắng về năng lực. Một hôm mình trò chuyện với một chị làm tester, chị bảo: “Công nghệ thay đổi nhanh quá, chị vừa học xong Selenium thì công ty đã yêu cầu chuyển sang Cypress. Có cảm giác mình mãi chạy theo mà không bao giờ đuổi kịp.” Sự thiếu chắc chắn này dễ khiến người trong ngành rơi vào khủng hoảng tinh thần, thậm chí từ bỏ đam mê giữa chừng.

Sự hy sinh thời gian cá nhân và mối quan hệ

Học và làm trong ngành CNTT thường đồng nghĩa với việc đánh đổi thời gian cá nhân. Khi còn là sinh viên, mình hiếm khi có cuối tuần rảnh rỗi vì luôn bận làm bài tập nhóm, dự án cá nhân hoặc tham gia các khóa học online để bổ sung kỹ năng. Đến khi đi làm, nhiều lập trình viên phải mang việc về nhà, hoặc trực ca đêm để hỗ trợ khách hàng ở múi giờ khác (đặc biệt với các công ty làm việc với đối tác nước ngoài). Một người bạn của mình làm ở công ty Mỹ từng nói: “Tối nào cũng họp online lúc 10 giờ đêm, xong thì 1-2 giờ sáng mới đi ngủ. Cuộc sống chỉ còn công việc.”

Điều này kéo theo hệ lụy là mối quan hệ xã hội bị thu hẹp. Bạn bè không làm CNTT thường khó hiểu tại sao mình bận rộn đến thế, và dần dần những buổi cà phê, tụ tập thưa thớt hẳn. Với người đã lập gia đình, việc cân bằng giữa công việc CNTT và trách nhiệm gia đình càng trở nên thử thách. Một khảo sát từ TechRepublic cho thấy hơn 40% nhân sự CNTT cảm thấy khó duy trì mối quan hệ cá nhân do lịch trình làm việc dày đặc.

Rủi ro nghề nghiệp: cạnh tranh khốc liệt và tính bấp bênh

Ngành CNTT tuy “hot” nhưng cũng đầy cạnh tranh. Hàng năm, hàng ngàn sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học, cao đẳng, chưa kể số lượng lớn người tự học qua các khóa bootcamp, đều đổ xô vào thị trường lao động. Kết quả là các công ty có thể dễ dàng “kén cá chọn canh”, đòi hỏi ứng viên không chỉ biết lập trình mà còn phải thành thạo nhiều công nghệ khác nhau (AI, DevOps, Cloud…). Với người mới vào nghề, việc tìm được công việc đầu tiên có thể là một hành trình đầy thất bại và từ chối.

Ngay cả khi đã có việc, sự bấp bênh vẫn tồn tại. Công nghệ thay đổi nhanh chóng khiến kỹ năng của bạn có thể trở nên lỗi thời chỉ sau vài năm nếu không cập nhật. Mình từng biết một anh làm lập trình viên PHP, từng kiếm tiền rất tốt cách đây 5-7 năm, nhưng giờ đây nhu cầu về PHP giảm dần, anh phải học lại từ đầu để chuyển sang Python – một quá trình không hề dễ dàng. Ngoài ra, xu hướng tự động hóa và AI đang đe dọa thay thế một số vị trí CNTT cơ bản như tester hay lập trình viên junior, khiến tương lai nghề nghiệp trở nên khó dự đoán hơn.

Chi phí đầu tư ban đầu cao

Học CNTT không hề rẻ, đặc biệt nếu bạn muốn đi theo con đường chuyên sâu. Một bộ máy tính đủ mạnh để lập trình, chạy mô phỏng hoặc học AI có thể tốn từ 15-30 triệu đồng, chưa kể chi phí mua phần mềm, tài liệu, và các khóa học trực tuyến (như Coursera, Udemy). Với sinh viên từ gia đình khó khăn, đây là một gánh nặng không nhỏ. Khi đi làm, bạn vẫn phải tiếp tục đầu tư để mua thiết bị mới, tham gia hội thảo hoặc chứng chỉ (như AWS, PMP), vì nếu không, bạn sẽ nhanh chóng bị tụt lại phía sau.

Làm sao để vượt qua những mặt trái của ngành công nghệ thông tin?

Ngành công nghệ thông tin (CNTT) mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đầy rẫy thách thức, từ áp lực học tập, sự kiệt sức trong công việc, đến những ảnh hưởng tiêu cực lên sức khỏe và cuộc sống cá nhân. Để không bị cuốn vào vòng xoáy của những mặt trái này, bạn cần trang bị cho mình những chiến lược cụ thể và thay đổi tư duy để biến khó khăn thành động lực. Dựa trên kinh nghiệm cá nhân và những câu chuyện thực tế từ bạn bè trong ngành, mình xin chia sẻ một số cách để vượt qua những mặt trái khi học và làm về CNTT.

Quản lý thời gian hiệu quả

Một trong những nguyên nhân chính gây áp lực trong ngành CNTT là thời gian bị dàn trải quá mức, cả khi học lẫn khi làm. Để vượt qua, bạn cần học cách sắp xếp thời gian hợp lý. Khi còn là sinh viên, mình thường lập danh sách công việc (to-do list) mỗi ngày, ưu tiên những nhiệm vụ quan trọng như hoàn thành bài tập lớn trước, sau đó mới đến các phần lý thuyết nhẹ nhàng hơn. Mình cũng áp dụng phương pháp Pomodoro – học hoặc làm việc tập trung 25 phút rồi nghỉ 5 phút – để tránh kiệt sức mà vẫn duy trì hiệu suất.

Khi đi làm, hãy đặt ranh giới rõ ràng giữa công việc và cuộc sống cá nhân. Nếu công ty yêu cầu OT (làm thêm giờ) liên tục, đừng ngần ngại trao đổi với quản lý để tìm cách cân bằng. Mình từng thấy một anh bạn đồng nghiệp từ chối làm việc khuya quá 10 giờ tối, giải thích rằng anh cần thời gian nghỉ ngơi để duy trì chất lượng công việc lâu dài – và sếp anh ấy hoàn toàn tôn trọng điều đó.

Tập trung phát triển kỹ năng theo hướng chuyên sâu

CNTT là một ngành rộng với hàng loạt công nghệ mới xuất hiện mỗi ngày, dễ khiến bạn rơi vào trạng thái lo lắng vì không theo kịp. Thay vì học dàn trải mọi thứ, hãy chọn một lĩnh vực cụ thể để tập trung, ví dụ như lập trình web, phát triển ứng dụng di động, hoặc phân tích dữ liệu. Khi học đại học, mình quyết định đi sâu vào lập trình Python thay vì nhảy qua C++, Java rồi PHP cùng lúc. Nhờ vậy, mình có nền tảng vững chắc và tự tin hơn khi làm dự án.

Khi đi làm, hãy cập nhật công nghệ một cách có chọn lọc. Đừng cố chạy theo mọi xu hướng mà chỉ học những gì liên quan trực tiếp đến công việc hoặc mục tiêu nghề nghiệp của bạn. Ví dụ, nếu bạn làm về web, hãy tập trung vào React hoặc Node.js thay vì phân tâm sang AI chỉ vì nó “hot”. Sự chuyên sâu không chỉ giảm áp lực mà còn giúp bạn nổi bật giữa đám đông.

Chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần

Ngồi lâu trước màn hình máy tính khiến sức khỏe của người học và làm CNTT dễ xuống dốc, từ đau lưng, cận thị đến căng thẳng tinh thần. Để vượt qua, hãy xây dựng thói quen chăm sóc bản thân ngay từ đầu. Mình thường đặt báo thức mỗi giờ để đứng dậy vươn vai, đi lại vài phút, và dùng quy tắc 20-20-20 (cứ 20 phút nhìn xa 20 feet trong 20 giây) để bảo vệ mắt. Khi làm việc quá lâu, mình cũng cố gắng ra ngoài hít thở không khí trong lành thay vì chỉ ngồi trong phòng kín.

Về tinh thần, nếu cảm thấy kiệt sức hoặc tự ti vì không theo kịp đồng nghiệp, hãy tạm ngừng và tìm người chia sẻ. Mình từng rơi vào giai đoạn chán nản khi code mãi không chạy, nhưng sau khi tâm sự với một người bạn cùng ngành, mình nhận được lời khuyên hữu ích và lấy lại động lực. Nếu cần, bạn cũng có thể tìm đến các chuyên gia tâm lý – đừng xem đó là điều gì xấu hổ, vì sức khỏe tinh thần quan trọng không kém kỹ năng lập trình.

Xây dựng mối quan hệ hỗ trợ

CNTT đôi khi khiến bạn cô lập vì quá bận rộn, nhưng đừng để mình rơi vào tình trạng “đơn độc chiến đấu”. Khi học, hãy tham gia các nhóm học tập hoặc câu lạc bộ CNTT để vừa học hỏi vừa kết nối với bạn bè cùng chí hướng. Mình từng tham gia một nhóm lập trình ở trường, và nhờ đó không chỉ cải thiện kỹ năng mà còn có những người bạn sẵn sàng giúp đỡ khi mình gặp khó khăn.

Khi đi làm, hãy xây dựng mối quan hệ tốt với đồng nghiệp. Họ không chỉ là nguồn hỗ trợ kỹ thuật mà còn giúp bạn vượt qua áp lực công việc. Một lần mình gặp lỗi hệ thống phức tạp, thay vì tự mày mò mất hàng giờ, mình nhờ một anh senior trong team, và anh ấy giải quyết chỉ trong 30 phút. Đừng ngại hỏi – trong ngành CNTT, tinh thần hợp tác rất được đề cao.

Chấp nhận thất bại và học từ sai lầm

Thất bại là điều không thể tránh khi học và làm CNTT – code lỗi, dự án bị từ chối, hay không được nhận vào công ty mơ ước. Thay vì để những điều này kéo bạn xuống, hãy coi chúng như bài học. Mình từng mất cả tuần để debug một đoạn code, cuối cùng phát hiện chỉ sai một dấu chấm phẩy – vừa bực vừa buồn cười. Nhưng nhờ vậy, mình học được cách kiểm tra kỹ lưỡng và kiên nhẫn hơn. Khi đi làm, nếu bị sếp phê bình hay dự án thất bại, hãy phân tích nguyên nhân và cải thiện, thay vì tự trách mình mãi.

Tìm động lực và ý nghĩa trong công việc

Để vượt qua những ngày mệt mỏi, hãy nhớ lại lý do bạn chọn CNTT. Có thể là đam mê sáng tạo, mong muốn giải quyết vấn đề, hoặc đơn giản là xây dựng một tương lai ổn định. Mình thường tự nhủ rằng mỗi dòng code mình viết là một bước nhỏ để biến ý tưởng thành hiện thực – dù chỉ là một website đơn giản hay một ứng dụng nhỏ. Khi đi làm, hãy tìm những dự án mà bạn thấy hứng thú hoặc có ý nghĩa xã hội, vì chúng sẽ giúp bạn có thêm động lực vượt qua áp lực.

Chuẩn bị tài chính và đầu tư hợp lý

Chi phí học và làm CNTT có thể khá lớn (máy tính, khóa học, phần mềm), nên hãy lập kế hoạch tài chính từ sớm. Khi còn là sinh viên, mình tiết kiệm bằng cách mua máy tính cũ thay vì máy mới, và tận dụng các tài liệu miễn phí trên GitHub hoặc YouTube thay vì chi tiền cho mọi khóa học trả phí. Khi đi làm, hãy dành một phần thu nhập để đầu tư vào thiết bị hoặc chứng chỉ chuyên môn, nhưng đừng vung tay quá trán – chỉ mua những gì thực sự cần thiết.

Tác giả: Lưu Thanh Huyền

Chuyên gia Nhân Sự với hơn 15 năm kinh nghiệm. Hiện đang là Giám Đốc Nhân Sự - Quản lý chất lượng đào tạo tại Vinatrain, Tư vấn các vấn đề liên quan tới nhân sự cho doanh nghiệp

Kết Luận: Có không ít những mặt trái của ngành công nghệ thông tin mà bạn cần vượt qua

Học và làm trong ngành CNTT là một hành trình đầy thử thách, nơi bạn phải đối mặt với áp lực, sự cạnh tranh, và những hy sinh không nhỏ về sức khỏe lẫn cuộc sống cá nhân. Tuy nhiên, chính những khó khăn này lại rèn giũa bạn trở nên kiên cường, linh hoạt và không ngừng tiến bộ. Nếu bạn yêu thích sự sáng tạo, sẵn sàng đón nhận thách thức, CNTT vẫn là một con đường đáng để theo đuổi. Nhưng hãy nhớ, ánh hào quang nào cũng đi kèm bóng tối – điều quan trọng là bạn chuẩn bị tinh thần và kỹ năng để bước qua chúng. Bạn nghĩ sao về những mặt trái của ngành CNTT? Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn nhé!